سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS یکی از اختلالات هورمونی شایع در زنان است که تأثیر منفی بر روی توانایی باروری، سلامت قلبی-عروقی، متابولیسم و ظاهر آن‌ها می‌گذارد. در این بیماری، تخمدان‌ها کیست‌های کوچک و پر از مایع را تولید می‌کنند که باعث می‌شوند تخمک‌ها نابالغ بمانند و تخمک‌گذاری صحیح انجام نشود. این امر باعث اختلال در تعادل هورمون‌های زنانه و مردانه می‌شود و می‌تواند علائمی مانند قاعدگی نامنظم یا نادر، چاقی، رشد موهای زائد در صورت و بدن، جوش‌های پوستی، ریزش مو، نازایی و کیست‌های تخمدانی را ایجاد کند.
فهرست موضوعات این مطلب
علل احتمالی سندرم تخمدان پلی‌کیستیکژن‌هامقاومت به انسولینالتهابسبک زندگیعلائم و نشانه‌های شایع و تشخیص آنعلائم و نشانه‌های شایع سندرم تخمدان پلی‌کیستیکعوارض و خطرات مرتبط با این بیماریراه‌های مختلف درمان و کنترل آنداروهاتغییرات سبک زندگیجراحیدرمان‌های بارورینکات مهم برای پیشگیری و مراقبت از خودسخن آخرعلل احتمالی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
علت دقیق این بیماری هنوز شناخته نشده است، اما چندین عامل ژنتیکی، محیطی و زیستی ممکن است نقش داشته باشند. در این ادامه، به بررسی برخی از این عوامل می‌پردازیم.
ژن‌ها
برخی از ژن‌ها ممکن است باعث شوند فرد مستعد ابتلا به PCOS باشد. این بیماری ممکن است در خانواده‌ها یا قوم‌های خاص بیشتر دیده شود. بر اساس یک مطالعه، ۲۴ ژن مرتبط با PCOS شناسایی شده‌اند که بر روی تولید هورمون‌ها، متابولیسم، رشد مو، تکامل تخمدان و تنظیم قاعدگی تأثیر دارند. همچنین، برخی از ژن‌های مرتبط با مقاومت به انسولین، التهاب و اختلالات خونی نیز ممکن است در بروز PCOS دخیل باشند.
مقاومت به انسولین
وقتی بدن به انسولین، هورمونی که قند خون را کنترل می‌کند، پاسخ نمی‌دهد و باعث می‌شود سطح انسولین در خون افزایش یابد. این می‌تواند سطح هورمون‌های مردانه را بالا ببرد و تخمک‌گذاری را مختل کند. بر اساس یک مطالعه، حدود ۷۰ درصد زنان مبتلا به PCOS مقاومت به انسولین دارند. عواملی مانند چاقی، کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب و ژن‌ها می‌توانند مقاومت به انسولین را افزایش دهند.
التهاب
وقتی بدن به مواد خارجی یا عفونت‌ها واکنش نشان می‌دهد، سلول‌های ایمنی مواد التهابی را تولید می‌کنند. این مواد می‌توانند سطح هورمون‌های مردانه را افزایش دهند و تخمک‌گذاری را مختل کنند. بر اساس یک مطالعه، زنان مبتلا به PCOS سطح بالاتری از مارکرهای التهابی مانند سیتوکین‌ها، پروتئین C واکنشی و هوموسیستئین دارند. عواملی مانند چاقی، استرس، آلودگی هوا و عفونت‌ها می‌توانند التهاب را تشدید کنند.
سبک زندگی
سبک زندگی نیز می‌تواند در بروز و شدت PCOS نقش داشته باشد. برخی از عوامل سبک زندگی که می‌توانند PCOS را تحت تأثیر قرار دهند عبارتند از:
تغذیه نامناسب: مصرف بیش از حد کالری، چربی، قند، نشاسته و فرآورده‌های غذایی می‌تواند باعث چاقی، مقاومت به انسولین و التهاب شود. برخی از مواد غذایی مانند سویا، گلوتن، لبنیات و کافئین نیز ممکن است بر روی تعادل هورمونی تأثیر داشته باشند.کم‌تحرکی: فعالیت بدنی کمتر از ۱۵۰ دقیقه در هفته می‌تواند باعث چاقی، مقاومت به انسولین و التهاب شود. ورزش منظم می‌تواند وزن، قند خون، فشار خون، کلسترول و هورمون‌ها را کنترل کند و علائم PCOS را کاهش دهد.استرس: استرس می‌تواند باعث تغییر در سطح هورمون‌های کورتیزول، آدرنالین و کورتیکوتروپین ریلیزینگ هورمون شود که می‌توانند تعادل هورمونی را مختل کنند. استرس همچنین می‌تواند باعث افزایش وزن، کاهش مصرف مواد غذایی سالم، کاهش فعالیت بدنی و افزایش مصرف مواد مخدر شود.علائم و نشانه‌های شایع و تشخیص آن
علائم و نشانه‌های این بیماری ممکن است از زنی به زن دیگر متفاوت باشند و در طول زمان تغییر کنند. برای تشخیص این بیماری، پزشک معمولاً از سه معیار زیر استفاده می‌کند:
تخمدان پلی‌کیستیک: وجود کیست‌های کوچک در تخمدان‌ها که با سونوگرافی قابل مشاهده هستند.
ترشح هورمون مردانه: وجود علائمی مانند رشد موهای زائد، جوش‌های پوستی یا ریزش مو که نشان‌دهنده سطح بالای هورمون‌های مردانه در خون یا بافت‌ها هستند.
قاعدگی نامنظم: عدم تخمک‌گذاری یا داشتن دوره‌های قاعدگی با فاصله بیش از ۳۵ روز، کمتر از ۸ دوره در سال یا عدم قاعدگی برای چند ماه.
برای تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، حداقل دو معیار از سه معیار فوق باید وجود داشته باشد. همچنین پزشک ممکن است آزمایش‌های خونی و سونوگرافی را برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها، بررسی کیست‌های تخمدانی و حذف علل دیگری که ممکن است علائم مشابه داشته باشند، انجام دهد.
علائم و نشانه‌های شایع سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
رشد موهای زائد: برخی از زنان مبتلا به PCOS ممکن است موهای ضخیم و تیره در نواحی مختلف بدن مانند صورت، سینه، شکم، پشت، بازوها و ران‌ها داشته باشند. این وضعیت به هیرسوتیسم معروف است و ناشی از سطح بالای هورمون‌های مردانه یا آندروژن است.جوش‌های پوستی: برخی از زنان مبتلا به PCOS ممکن است جوش‌های پوستی شدید یا مزمن در صورت، گردن، سینه، پشت یا بازوها داشته باشند. این وضعیت ناشی از ترشح بیش از حد چربی توسط پوست و تحریک غدد چربی توسط آندروژن است.ریزش مو: برخی از زنان مبتلا به PCOS ممکن است ریزش موی شدید یا الگوی مردانه را تجربه کنند. این وضعیت به آلوپسی آندروژنتیک معروف است و ناشی از تأثیر آندروژن بر فولیکول‌های مو است.چاقی: بیش از ۸۰ درصد زنان مبتلا به PCOS اضافه وزن یا چاق هستند. چاقی می‌تواند باعث مقاومت به انسولین و افزایش آندروژن شود و علائم PCOS را تشدید کند. بیشتر چربی بدن در ناحیه شکم تجمع می‌یابد و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش می‌دهد.قاعدگی نامنظم: برخی از زنان مبتلا به PCOS ممکن است دوره‌های قاعدگی طولانی، نامنظم، نادر یا غیرمعمول داشته باشند. این وضعیت ناشی از عدم تخمک‌گذاری یا اختلال در تعادل هورمون‌های استروژن و پروژسترون است. قاعدگی نامنظم می‌تواند باعث کاهش شانس بارداری و افزایش خطر سرطان رحم شود.نازایی: برخی از زنان مبتلا به PCOS ممکن است دچار نازایی شوند. نازایی ناشی از عدم تخمک‌گذاری یا تخمک‌گذاری نامنظم است که باعث می‌شود تخمک‌ها نتوانند با اسپرم‌ها ترکیب شوند. برخی از زنان مبتلا به PCOS نیاز به درمان‌های باروری مانند داروهای تحریک تخمک‌گذاری، تزریق هورمون، آی‌یو‌آی یا آی‌وی‌اف دارند.کیست‌های تخمدانی: برخی از زنان مبتلا به PCOS ممکن است کیست‌های کوچک و پر از مایع در تخمدان‌ها داشته باشند. این کیست‌ها معمولاً بدون علامت هستند و با سونوگرافی قابل مشاهده هستند؛ اما گاهی اوقات ممکن است باعث درد، فشار، خونریزی یا پارگی شوند و نیاز به درمان داشته باشند.اختلالات قلبی-عروقی: زنان مبتلا به PCOS خطر بالاتری از ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا، انسداد عروق و سکته قلبی یا مغزی دارند. این خطر ممکن است به دلیل مقاومت به انسولین، چاقی، التهاب و عوامل دیگر افزایش یابد.دیابت: زنان مبتلا به PCOS خطر بالاتری از ابتلا به دیابت نوع ۲ دارند. دیابت نوع ۲ وقتی رخ می‌دهد که بدن نمی‌تواند قند خون را به درستی کنترل کند و باعث می‌شود سطح قند خون بالا رود. این می‌تواند باعث آسیب به اعضای حیاتی مانند قلب، کلیه، چشم و اعصاب شود. مقاومت به انسولین، چاقی، کم‌تحرکی و ژن‌ها می‌توانند خطر دیابت را افزایش دهند.سرطان رحم: زنان مبتلا به PCOS خطر بالاتری از ابتلا به سرطان رحم دارند. سرطان رحم وقتی رخ می‌دهد که سلول‌های غیرطبیعی در لایه داخلی رحم یا اندومتر شروع به رشد کنند. این می‌تواند باعث خونریزی غیرمعمول، درد، احساس توده یا کاهش وزن شود. قاعدگی نامنظم، سطح بالای استروژن، چاقی و ژن‌ها می‌توانند خطر سرطان رحم را افزایش دهند.
برای تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، مهم است که زنان به پزشک مراجعه کنند و علائم و نشانه‌های خود را بیان کنند. پزشک ممکن است از سوالات، معاینات، آزمایش‌ها و تصاویر برای تایید یا رد تشخیص استفاده کند. همچنین پزشک ممکن است برای بررسی وضعیت سلامت کلی و عوارض احتمالی زنان، آزمایش‌های دیگری را نیز تجویز کند. درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بستگی به علائم، هدف‌ها و شرایط فردی زنان دارد و ممکن است شامل داروها، تغییرات سبک زندگی، جراحی یا درمان‌های باروری باشد. با مراقبت مناسب از خود، زنان مبتلا به PCOS می‌توانند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند و خطر ابتلا به بیماری‌های جدی را کاهش دهند.
عوارض و خطرات مرتبط با این بیماری
این بیماری علاوه بر اینکه می‌تواند سلامت و کیفیت زندگی زنان را تهدید کند، در مواردی عوارض جبران ناپذیری به همراه داشته باشد. در این مقاله، به بررسی برخی از این عوارض و خطرات می‌پردازیم.
نازایی: یکی از مهم‌ترین عوارض سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، نازایی است. بر اساس یک مطالعه، حدود ۷۵ درصد زنان مبتلا به PCOS دچار نازایی هستند. برخی از زنان مبتلا به PCOS نیاز به درمان‌های باروری مانند داروهای تحریک تخمک‌گذاری، تزریق هورمون، آی‌یو‌آی یا آی‌وی‌اف دارند. این درمان‌ها ممکن است هزینه‌بر، زمان‌بر و خطرناک باشند و تضمینی برای موفقیت ندارند.اختلالات قلبی-عروقی: بر اساس یک مطالعه، زنان مبتلا به PCOS دو برابر خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی-عروقی را دارند. برای پیشگیری از این عوارض، زنان مبتلا به PCOS باید وزن خود را کنترل کنند، فعالیت بدنی منظم داشته باشند، تغذیه سالم داشته باشند و مصرف داروهای کاهنده فشار خون، کلسترول و قند خون را زیر نظر پزشک انجام دهند.دیابت: بر اساس یک مطالعه، زنان مبتلا به PCOS چهار برابر خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را دارند. برای پیشگیری از این عارضه، زنان مبتلا به PCOS باید قند خون خود را به طور منظم اندازه‌گیری کنند، وزن خود را کنترل کنند، فعالیت بدنی منظم داشته باشند، تغذیه سالم داشته باشند و در صورت نیاز مصرف داروهای کاهنده قند خون را زیر نظر پزشک انجام دهند.سرطان رحم: بر اساس یک مطالعه، زنان مبتلا به PCOS سه برابر خطر ابتلا به سرطان رحم را دارند. برای پیشگیری از این عارضه، زنان مبتلا به PCOS باید قاعدگی خود را به طور منظم داشته باشند، وزن خود را کنترل کنند، تغذیه سالم داشته باشند و در صورت نیاز مصرف داروهای کاهنده استروژن یا پروژسترون را زیر نظر پزشک انجام دهند.اختلالات خواب: زنان مبتلا به PCOS ممکن است اختلالات خواب مانند بی‌خوابی، خواب آلودگی، خواب آپنه یا اختلال ریتم سیرکادین داشته باشند. این اختلالات می‌توانند باعث کاهش کیفیت زندگی، افزایش استرس، کاهش توانایی شناختی و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی و دیابت شوند. عواملی مانند چاقی، مقاومت به انسولین، التهاب، آندروژن و کورتیزول می‌توانند در بروز اختلالات خواب نقش داشته باشند. برای بهبود اختلالات خواب، زنان مبتلا به PCOS باید روال خواب سالم داشته باشند، از مصرف کافئین، الکل و داروهای محرک خودداری کنند، فعالیت بدنی منظم داشته باشند و در صورت نیاز مراجعه به پزشک یا متخصص خواب کنند.اختلالات روانی: زنان مبتلا به PCOS ممکن است اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال خوردن، اختلال استرس پس از ضربه یا اختلال شخصیت داشته باشند. این اختلالات می‌توانند باعث کاهش اعتماد به نفس، احساس ناامیدی، افزایش استرس، کاهش عملکرد اجتماعی و افزایش خطر خودکشی شوند. عواملی مانند ژن‌ها، هورمون‌ها، التهاب، علائم جسمی، نازایی، چاقی و عوامل محیطی می‌توانند در بروز اختلالات روانی نقش داشته باشند. برای درمان اختلالات روانی، زنان مبتلا به PCOS باید به پزشک یا روانپزشک مراجعه کنند و از داروها، روان‌درمانی، گروه‌های پشتیبانی و تکنیک‌های مدیریت استرس استفاده کنند.راه‌های مختلف درمان و کنترل آن
درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بستگی به علائم، هدف‌ها و شرایط فردی زنان دارد و ممکن است شامل داروها، تغییرات سبک زندگی، جراحی یا درمان‌های باروری باشد. در ادامه، به بررسی برخی از این راه‌های درمان و کنترل می‌پردازیم.
داروها
برخی از داروهایی که می‌توانند در درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مفید باشند عبارتند از:
قرص‌های ضد بارداری: این داروها می‌توانند با تنظیم سطح هورمون‌ها، دوره‌های قاعدگی را منظم کنند، رشد موهای زائد را کاهش دهند و جلوی تشکیل کیست‌ها را بگیرند.متفورمین: این دارو می‌تواند با کاهش مقاومت به انسولین، قند خون را کنترل کند، وزن را کاهش دهد و تخمک‌گذاری را بهبود بخشد.کلومیفن: این دارو می‌تواند با تحریک تخمک‌گذاری، نازایی را درمان کند.اسپیرونولاکتون: این دارو می‌تواند با مهار اثر آندروژن، رشد موهای زائد و جوش‌های پوستی را کاهش دهد.لتروزول: این دارو می‌تواند با کاهش تولید آندروژن، تخمک‌گذاری را بهبود بخشد.داروهای دیگر: برخی از داروهای دیگر مانند پی‌آر‌دی، دکسامتازون، فلوتامید، ای‌نالاپریل، روزیگلیتازون و استاتین‌ها نیز می‌توانند در کاهش برخی از علائم و عوارض سندرم تخمدان پلی‌کیستیک موثر باشند.
تغییرات سبک زندگی
برخی از تغییرات سبک زندگی که می‌توانند در درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک کمک کنند عبارتند از:
کاهش وزن: کاهش وزن می‌تواند با بهبود مقاومت به انسولین، تنظیم قند خون، کاهش آندروژن و تخمک‌گذاری، علائم و عوارض سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را کاهش دهد.فعالیت بدنی: فعالیت بدنی منظم می‌تواند با کاهش وزن، کنترل قند خون، کاهش التهاب و بهبود روانی، علائم و عوارض سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را کاهش دهد.تغذیه سالم: تغذیه سالم می‌تواند با کاهش وزن، کنترل قند خون، کاهش آندروژن و تنظیم هورمون‌ها، علائم و عوارض سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را کاهش دهد. برخی از مواد غذایی که باید از مصرف آن‌ها خودداری کرد عبارتند از: شکر، شیرین‌کننده‌ها، نان سفید، برنج سفید، آرد سفید، کیک، کلوچه، شیرینی، نوشابه، آبمیوه، چیپس، پفک، شکلات، بستنی، فست فود، چربی‌های حیوانی و ترانس.
جراحی
برخی از جراحی‌هایی که می‌توانند در درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مفید باشند عبارتند از:
حفاری تخمدان: این جراحی با لاپاراسکوپی انجام می‌شود و در آن سوراخ‌های ریزی در سطح تخمدان ایجاد می‌شود. این جراحی می‌تواند با کاهش سطح آندروژن، بهبود تخمک‌گذاری و نازایی، کاهش وزن و کنترل قند خون، علائم و عوارض سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را کاهش دهد.جراحی کیست‌های تخمدانی: این جراحی با لاپاراسکوپی یا لاپاروتومی انجام می‌شود و در آن کیست‌های تخمدانی که باعث درد، فشار، خونریزی یا پارگی شده‌اند، برداشته می‌شوند.هیسترکتومی: این جراحی با لاپاراسکوپی یا لاپاروتومی انجام می‌شود و در آن رحم و گاهی تخمدان‌ها و فالوپ‌ها برداشته می‌شوند. این جراحی ممکن است در مواردی که سرطان رحم وجود دارد یا درمان‌های دیگر موثر نباشند، انجام شود. این جراحی باعث می‌شود زنان دیگر نتوانند باردار شوند و علائم یائسگی را تجربه کنند.
درمان‌های باروری
برخی از درمان‌های باروری که می‌توانند در درمان نازایی ناشی از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مفید باشند عبارتند از:
آی‌یو‌آی: این درمان با انتقال اسپرم‌ها به رحم زن با استفاده از یک کاتتر انجام می‌شود. این درمان می‌تواند با افزایش شانس ترکیب تخمک و اسپرم، نازایی را درمان کند.آی‌وی‌اف: این درمان با جمع‌آوری تخمک‌ها و اسپرم‌ها از بدن و ترکیب آن‌ها در آزمایشگاه و سپس انتقال جنین به رحم زن انجام می‌شود. این درمان می‌تواند با افزایش شانس تولید جنین سالم، نازایی را درمان کند.داروهای تحریک تخمک‌گذاری: این داروها می‌توانند با افزایش تولید هورمون‌هایی که تخمک‌گذاری را کنترل می‌کنند، نازایی را درمان کنند. برخی از این داروها عبارتند از کلومیفن، لتروزول، گونادوتروپین‌ها و گونادوتروپین ریلیزینگ هورمون آگونیست‌ها.
نکات مهم برای پیشگیری و مراقبت از خود
برای پیشگیری و مراقبت از خود در این بیماری، زنان مبتلا به PCOS باید به نکات زیر توجه کنند:
رژیم غذایی سالم: زنان مبتلا به PCOS باید رژیم غذایی سالم و متعادلی داشته باشند که حاوی میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، دانه‌ها، ماهی، گوشت کم چرب، لبنیات کم چرب، روغن‌های گیاهی و گردو باشد. این مواد غذایی می‌توانند با کاهش وزن، کنترل قند خون، کاهش آندروژن و تنظیم هورمون‌ها، علائم و عوارض سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را کاهش دهند.فعالیت بدنی: زنان مبتلا به PCOS باید فعالیت بدنی منظم داشته باشند که می‌تواند شامل پیاده‌روی، دویدن، شنا، دوچرخه‌سواری، یوگا، پیلاتس، آیروبیک یا ورزش‌های قدرتی باشد. فعالیت بدنی می‌تواند با کاهش وزن، کنترل قند خون، کاهش التهاب و بهبود روانی، علائم و عوارض سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را کاهش دهد. توصیه می‌شود که زنان مبتلا به PCOS حداقل ۳۰ دقیقه در روز و ۵ روز در هفته فعالیت بدنی انجام دهند.مراقبت از پوست و مو: زنان مبتلا به PCOS ممکن است با مشکلاتی مانند جوش‌های پوستی، رشد موهای زائد، ریزش مو یا تیرگی پوست مواجه باشند. برای مراقبت از پوست و مو، زنان مبتلا به PCOS باید از محصولات پوستی مناسب استفاده کنند، از مصرف داروهای کاهنده آندروژن یا پروژسترون زیر نظر پزشک استفاده کنند، از روش‌های مختلف برطرف کردن موهای زائد مانند موم، برق، لیزر یا الکترولیز استفاده کنند، از مکمل‌های موثر برای رشد مو مانند بیوتین، روی، آهن یا ویتامین D استفاده کنند و از ماسک‌های طبیعی برای روشن کردن پوست استفاده کنند.مراجعه به پزشک: زنان مبتلا به PCOS باید به صورت منظم به پزشک مراجعه کنند و از وضعیت سلامت خود آگاه باشند. برخی از آزمایش‌ها و معایناتی که زنان مبتلا به PCOS باید انجام دهند عبارتند از: آزمایش خون برای سنجش سطح هورمون‌ها، قند خون، کلسترول و تری‌گلیسرید، آزمایش ادرار برای سنجش عفونت‌های ادراری، سونوگرافی تخمدان‌ها برای بررسی وجود کیست‌ها یا تغییرات آناتومیک، معاینه پاپ اسمیر برای بررسی وجود سلول‌های غیرطبیعی یا سرطان رحم، معاینه سینه برای بررسی وجود توده یا تغییرات پستان و مشاوره روانی برای بررسی وجود اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب یا اختلال خوردن.
سخن آخر
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک اختلال هورمونی است که در زنان در سنین باروری شایع است و می‌تواند باعث اختلال در تخمک‌گذاری، نازایی، افزایش وزن، رشد موهای زائد، جوش‌های پوستی، ریزش مو، اختلالات قلبی-عروقی، دیابت و سرطان رحم شود. علت دقیق این بیماری مشخص نیست، اما عواملی مانند مقاومت به انسولین، سطوح بالای آندروژن، التهاب خفیف و ژنتیک در بروز آن نقش دارند. درمان این بیماری بستگی به هدف، شرایط و علائم هر زن دارد و ممکن است شامل داروهای هورمونی، داروهای کنترل قند خون، جراحی، درمان‌های باروری، تغییرات سبک زندگی، رژیم غذایی و فعالیت بدنی باشد. با رعایت نکات پیشگیرانه و مراقبت از خود، زنان مبتلا به این بیماری می‌توانند سلامت و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
منبع: Johns Hopkins Medicine