خیام را میشناسید. او یکی از بزرگترین شاعران ایران و جهان است که آوازه اشعار او به گوش جهانیان نیز رسیده و افرادی همچون ویکتور هوگو و تی اس الیوت درباره بزرگی او نوشتهاند. از طرفی 28 اردیبهشت نیز به عنوان روز بزرگداشت عمر خیام در نظر گرفته شده است. در ادامه با هم نگاران همراه شوید تا درباره این روز بیشتر بدانیم.
فهرست موضوعات این مطلب
روز بزرگداشت حکیم عمر خیام کی است؟زندگی حکیم عمر خیام نیشابوریزندگی عمر خیام در افسانه و واقعیتسفرهای حکیم بزرگمرگ خیامنامگذاریهای بزرگ به افتخار خیامتاثیر عمر خیام بر اسکات فیتزجرالدپیام تبریک روز بزرگداشت خیامروز بزرگداشت حکیم عمر خیام کی است؟
روز 28 اردیبهشت ماه در تقویم رسمی کشور به نام روز خیام نیشابوری نامگذاری شده است و هر ساله مراسم بزرگداشت این شاعر و ریاضیدان نامی ایران در محل آرامگاهش، شهر نیشابور برگزار می‌شود.
خیام نیشابوری ، شاعر، فیلسوف، ریاضیدان، منجم و طبیب مشهور و از بزرگان علم و ادب اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم است که به قولی در 28 اردیبهشت 427 خورشیدی به دنیا آمد. حکیم ابوالفتح عمر بن ابراهیم از آنجا که افکار عمیق فلسفی خود را در قالب رباعیات فصیح درآورد و ابیاتی سرود که نمونه بارزی از فصاحت و روانی و بلندی معنا باشند، به عنوان شاعری خردگرا در سراسر جهان مشهور است. (بهترین اشعار خیام نیشابوری را بخوانید.) 28 اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم عمر خیام در تقویم ایران ثبت شده است.
زندگی حکیم عمر خیام نیشابوری
به دلیل شهرت عالم‌گیر حکیم عمر خیام، کتاب‌ها، رساله‌ها و مقاله‌های بسیاری درباره وی به تحریر درآمده است، اما در غالب این آثار عمدتا به جنبه شاعری و رباعیات او پرداخته شده و بُعد فلسفی، کلامی و مذهبی تالیفات او به صورت بایسته مورد بررسی و تحلیل قرار نگرفته است.
از این رو خیام در روزگار ما بیشتر به عنوان شاعر و رباعی‌سرا شناخته شده تا حکیم و فیلسوف و دانشمند و عالم دین، حال آن که وی در عصر خویش به عنوان فیلسوف و منجم و ریاضیدان و حتی عالم دین شناخته می‌شد نه به عنوان شاعر، چنان که لقب امام، حکیم، حجة الحق و… که در کتابهای معاصران خیام درباره او به کار رفته است، گواه چنین اشتهاری است.
وی در واقع فیلسوف و ریاضیدانی بزرگ بود که در طول عمر دراز خویش کشفیات مهمی در ریاضیات و نجوم انجام داد.
زندگی عمر خیام در افسانه و واقعیت
زندگی حکیم همچون عقاید و اندیشه‌های ژرف و پوینده او در هاله‌ای از ابهام فرو رفته است و افسانه‌هایی که به این دانشمند بزرگ نسبت داده‌اند حقایق و زندگی او را تا حدودی با داستانهایی غیر واقعی درآمیخته است.
بنابر شواهد خیام در 28 اردیبهشت سال 439 ه.ق در نیشابور، شهری که به آن عشق می‌ورزید و بخش مهمی از ایام عمرش را در آن گذارند، به دنیا آمده است.
دوران کودکی و ،نوجوانی حکیم نیز کاملا مشخص نیست ولی بطور قطع وی مطالعات خود در زمینه علوم معمول آن روز را در نیشابور سپری کرده و به سبب نبوغ ذاتی و ذهن خلاق و استعداد والای خویش به دستاوردهای شگرفی نایل آمده است.
سفرهای حکیم بزرگ
حکیم عمر خیام ظاهرا پس از کسب علوم و معارف عصر خویش رهسپار سمرقند گشت و در این شهر مورد توجه امیر قرخانیان شمس‌الملک نصربن ابراهیم قرار گرفت و رساله معروف خود درباره جبر را نیز در همین زمان به رشته تحریر در آورد.
خیام سپس عازم اصفهان‌شد و به خدمت ملکشاه سلجوقی درآمد و به اصلاح تقویم ایرانی و بنای رصدخانه‌ای در اصفهان همت گماشت.سلطان ملکشاه در دوره سلطنت خویش حکیم جوان را سخت گرامی داشت و امکانات فراوانی برای فعالیت‌های علمی در اختیار خیام گذاشت.
پس از روی کار آمدن سلطان سنجر سلجوقی حکیم عمر خیام که در زمره ندمای خاص سلطان ملکشاه بود به خدمت وی درآمد و حتی سلطان را که دچار آبله سختی شده بود مورد معالجه و درمان قرارداد ولی سنجر هیچگاه نظر مساعدی نسبت به خیام نداشت.
از این روی وی مدتی کوتاه پس از بر تخت نشستن سلطان سنجر به زادگاه خویش نیشابور بازگشت و باقیمانده عمرش رادر این شهر به انزوا و گوشه نشینی گذارند. حوادث اواخر عمر خیام ناقص و ناکافی است.
در فاصله شانزده سال آخر عمر حکیم کمتر اطلاعی از زندگی وی در دست است. خیام ظاهرا کماکان به مطالعه و تدریس مشغول بوده و بویژه کتابهای فلسفی ابوعلی سینا را، که او را استاد خود می‌دانسته است، عمیقا مطالعه و بررسی می‌کرده است.
مرگ خیام
مرگ خیام را میان سال‌های 517–520 هجری قمری می‌دانند که در نیشابور رخ داد. گروهی از تذکره‌نویسان نیز مرگ او را سال 516 نوشتهاند، ولی پس از بررسی‌های لازم مشخص گردیده که تاریخ مرگ وی سال 517 هجری قمری بوده‌است. آرامگاه وی هم‌اکنون در شهر نیشابور، در باغی که آرامگاه امامزاده محروق در آن واقع است، قرار گرفته‌است.
نامگذاریهای بزرگ به افتخار خیامیکی از حفره‌های ماه به افتخار خیام «عمر خیام» نامیده شده‌است.سیارک 3095 در سال 1980 به نام وی نامگذاری شد.در تونس هتلی به نام خیام ساخته شده‌است.در فرانسه و مصر شرابهایی به نام خیام تولید می‌شود.نام یکی از ایستگاه‌های قطار که فاجعه قطار نیشابور در آنجا رخ داد، نامش خیام بود.خیابان خیام در شهر تهران واقع در منطقه 12 شهرداری تهران به نام عمر خیام نامگذاری شده‌است.بلوار خیام در شهر مشهد واقع در حد فاصل بلوار ملک‌آباد و میدان خیام به نام خیام نامگذاری شده‌است. همچنین مجسمه نسبتاً بزرگی از خیام در ابتدای این بلوار نصب شده‌است.دانشگاه خیام مشهد نام یکی از دانشگاه‌های غیرانتفاعی با سابقه ایران در شهر مشهد می‌باشد که پردیس شماره یک (اصلی) آن در ابتدای بلوار فلاحی این شهر در سال 1371 خورشیدی تأسیس و به یاد حکیم نیشابور با این عنوان نامگذاری شد.در مرکز کتابخانه دانشگاه اتیوپی رباعیات خیام به زبان امهری وجود دارد. اطلاعات بیشتر در سفرنامه هوشنگ شمعی آمده‌است.میدان خیام یکی از میدان‌های شهری در نیشابور به نام خیام نامگذاری شده‌است. همچنین در میان این میدان بنای آرامگاه اولیه عمر خیام قرار داده شده‌است.خیابان خیام یکی از خیابان‌های شهر نیشابور واقع در شهرک فرهنگیان است که به نام عمر خیام نامگذاری شده‌است.شهرک صنعتی خیام در نزدیکی نیشابور به نام خیام نامگذاری شده‌است.دبیرستان خیام یکی از مدرسه‌های قدیمی نیشابور خیام نامگذاری شده‌است.افلاک نمای خیام و پژوهشکده ستاره‌شناسی نیشابور.خانه ریاضیات نیشابور (برگرفته از تخصص ریاضی خیام) در نیشابور به نام وی است.تاثیر عمر خیام بر اسکات فیتزجرالد
در سال 1892 م. «انجمن عمر خیام» در لندن را گروهی از دانشمندان و ادیبان و روزنامه‌داران بنیان‌گذاری کردند.
این انجمن تا سال 1893 م. سه مراسم بزرگداشت برای خیّام برگزار کرد. در این انجمن‌ها اشعار زیادی در مدح خیام خوانده شد که اعضای انجمن سروده بودند.
همچنین دو عدد بوته گل سرخ بر مزار ادوارد فیتزجرالد مترجم رباعیات عمر خیام قرارداده شد که بر سرلوحه آن این‌طور نوشته شده بود:《این بوته گل سرخ در باغ کیو پرورده شده و تخم آن را سیمپسن از مزار عمر خیام در نیشابور آورده و به‌دست چندین تن از هواداران ادوارد فیتزجرالد از جانب انجمن عمر خیام غرس شده.
پیام تبریک روز بزرگداشت خیام
چون عمر بسر رسد چه بغداد و چه بلخ
پیمانه چو پر شود چه شيرين و چه تلخ
خوش باش که بعد از من و تو ماه بسی
از سلخ بغره آید از غره بسلخ
28 اردیبهشت، سالروز فیلسوف، شاعر، منجم و ریاضیدان ایرانی؛ حکیم عمر خیام مبارک باد.
جامی است که عقل آفرین می زندش
صد بوسه ز مهر بر جبین می زندش
این کوزه گر دهر چنین جام لطیف
می سازد و باز بر زمین می زندش
سالروز بزرگداشت حکیم عمر خیام مبارک باد.
ماییم و می و مطرب و این کنج خراب
جان و دل و جام و جامه پر درد شراب
فارغ ز امید رحمت و بیم عذاب
آزاد ز خاک و باد و از آتش و آب
بزرگداشت حکیم خیام نبشابوری گرامی باد.
بر خیر و مخور غم جهان گذران
خوش باشو دمی به شادمانی گذران
در طبع جهان اگر وفایی بودی
نوبت به تو خود نیامدی از دگران
روز بزرگداشت حکیم خیام مبارک باد
در کارگه کوزه گری کردم رای
بر پله چرخ دیدم استاد بپای
می کرد دلیر کوزه را دسته و سر
از کله پادشاه و از دست گدای
روز بزرگداشت حکیم خیام مبارک باد
هنگام سپیده دم خروس سحری
دانی که چرا همی کند نوحه گری
یعنی که نمودند در آیینه صبح
کز عمر شبی گذشت و تو بی خبری
روز بزرگداشت حکیم خیام مبارک باد.
اين قافله ی عمر عجب می گذرد
درياب دمی که با طرب می گذرد
ساقی، غم فردای حريفان چه خوری
پيش آر پياله را، که شب می گذرد
روز بزرگداشت حکیم خیام گرامی باد
ای دیده اگر کور نئی گور ببین
وین عالم پر فتنه و پر شور ببین
شاهان و سران و سروران زیر گلند
روهای چو مه در دهن مور بین
سالروز بزرگداشت عمر خیام مبارک
چون عهده نمی شود کسی فردا را
حالی خوش کن تو این دل شیدا را
می نوش بماه تاب ای ماه که ماه
بسیار بتابد و نیابد ما ر ا
روز بزرگداشت حکیم خیام مبارک باد
چون آب به جویبار و چون باد به دشت
روزی دگر از نوبت عمرم بگذشت
هرگز غم دو روز مرا یاد نگشت
روزی که نیامدست و روزی که گذشت
روز بزرگداشت حکیم خیام مبارک باد
آسمان تاریک است
و مرا چشم به اندوهی دور
می گریزد از من
هرچه می سازد نور
کاش می دانستم…
که همه هستی ِ من در پی چیست؟
روز بزرگداشت حکیم خیام نیشابوری گرامی باد
با چرخ مکن حواله کاندر ره عقل
چرخ از تو هزار بار بیچاره تر است
روز بزرگداشت حکیم خیام مبارک باد
کسی که به آبادانی می کوشد جهان از او به نیکی یاد می کند. 28 اردیبهشت ماه، سالروز فیلسوف، ریاضیدان، منجم و شاعر ایرانی؛ حکیم عمر خیام مبارک باد.
از جمله رفتگان این راه دراز
باز آمده ای کو که به ما گوید باز
هان بر سر این دو راهه از سوی نیاز
چیزی نگذاری که نمی آیی باز
روز بزرگداشت حکیم خیام مبارک باد
افسوس که سرمایه زکف بیرون شد
در پای اجل بسی جگرها خون شد
کس نامد از آن جهان که پرسم از وی
کاحوال مسافران دنیا چون شد
روز بزرگداشت حکیم خیام مبارک باد
دیدم به سر عمارتی مردی فرد
کو گِل بلگد می زد و خوارش می کرد
وان گِل با زبان حال با او می گفت
ساکن، که چو من بسی لگد خواهی کرد
روز بزرگداشت حکیم خیام مبارک باد
ای بس که نباشیم و جهان خواهد بود
نی نام زما و نه نشان خواهد بود
زین پیش نبودیم و نبد هیچ خلل
زین پس چو نباشیم همان خواهد بود
سالروز بزرگداشت حکیم خیام مبارک باد
این بحر وجود آمده بیرون ز نهفت
کس نیست که این گوهر تحقیق بسفت
هر کس سخنی از سر سودا گفتند
زآن روی که هست کس نمی‌داند گفت
سالروز بزرگداشت حکیم خیام مبارک باد